O FIGURATIVNOM JEZIKU U UDŽBENICIMA ISTORIJE ZA OSNOVNU ŠKOLU

Sažetak

Osnovni ciljevi ovoga rada jesu izdvajanje i predstavljanje dominantnih formi figurativnog jezika koje se javljaju u udžbenicima istorije za osnovnu školu, potom njihova tipologizacija, i, na kraju, analiza njihove varijabilnosti. Izdvojena su dva dominantna tipa figurativnog jezika u analiziranim udžbenicima – gramatička metafora i metonimijski prenosi. U analizi gramatičke metafore primenjen je tranzitivni metod sistemske funkcionalne lingvsitike, dok su obrasci metonimijskih prenosa izdvojeni na osnovu izvornih entiteta koji su u analiziranim udžbenicima iskazani etnonimima, antroponimima i toponimima, kao i jedinicama opšteg leksikona koje označavaju lokaciju, državne institucije, društvene funkcije i titule. Ustanovljeno je da gramatički metaforične reprezentacije značenja formiraju postvaren diskurs, u kome događaji postaju stvari, a učesnici u događaju najčešće bivaju svedeni na okolnosti. Analiza varijabilnosti tipova figurativnog jezika pokazuje da je upotreba određenog tipa figure tematski zavisna, a ne, ili bar ne isključivo, osobina žanra, kao i da što smo na vremenskoj osi bliže našoj poziciji, to se sve manje ukazuje na odgovornost pojedinačnih aktera. Budući da je figurativni jezik i diskurzivno sredstvo kojim se kod adresata postiže željena reprezentacija određenog referenta ili događaja, rad pokreće i pitanje o tome kakva se slika sveta kod učenika formira reprezentovanjem istorijskih događaja i procesa na način na koji se to u analiziranim udžbenicima čini.